Self Reg to metoda samoregulacji, która pomaga rodzicowi na tyle zrozumieć dziecko, by właściwie odpowiedzieć na jego potrzeby i pomóc mu poradzić sobie z trudną sytuacją i napadami złości.
Samoregulacja to informacja, w jaki sposób autonomiczny układ nerwowy reaguje na stres, uruchamiając procesy metaboliczne. Po zużyciu energii (wybuchu złości, frustracji) włączane są procesy kompensacyjne, które umożliwiają powrót do równowagi. Jeśli obciążenie stresem jest zbyt duże, powrót do równowagi dziecka jest znacznie trudniejszy, a reaktywność na inne nawet drobne bodźce znacząco wzrasta.
W samoregulacji istotne jest rozpoznanie przyczyny i zmniejszenie siły impulsu, którego dziecko nie jest w stanie samodzielnie wyregulować. Zadanie rodzica polega na wprowadzeniu tej umiejętności, która po jakimś czasie zostanie włączona w struktury odpowiedzialne za emocjonalną dojrzałość dziecka.
Skąd te niekontrolowane wybuchy złości?— Czy samoregulacja to kwestia charakteru?
Przez tysiące lat uważano, że samoregulacja związana jest z siłą charakteru. Przełomowe okazało się odkrycie układu limbicznego przez Josepha LeDoux. Jest to część mózgu, która leży pod korą przedczołową, na które składają się m.in. ciało migdałowate, hipokamp i podwzgórze. Ciało migdałowate to szczególne źródło popędów i silnych emocji. Badania ostatnich lat wskazały, iż funkcja kory przedczołowej odpowiedzialna za analizę, racjonalność, hamowanie popędów znacząco się obniża w momencie silnego stresu. Oznacza to, że kiedy pojawiają się silne emocje racjonalny mózg przestaje działać.
Jeśli ilość stresorów jest zbyt duża, mózg dziecka może stać się nadwrażliwy na nawet bardzo niewielkie sygnały. U dzieci przejawia się to agresją, brakiem współpracy, krzykiem, napadami agresji i złości. Nie potrafi ono poradzić sobie z sytuacją a poziom stresu jednocześnie wzrasta.
Wówczas mogą pojawiać się takie zachowania jak:
- problemy z zasypianiem,
- kłopoty ze skupieniem uwagi,
- zmienność nastroju,
- często przeżywany lęk, smutek, złość.
Self Reg- Sposoby na złość – Jak pomóc dziecku?
Self Reg to propozycja 5 kroków, do których przejścia zaprasza autor Stuart Shanker zapewniając rodziców o ich efektach. Uwrażliwia na obserwowanie i rozumienie dziecka a następnie odnalezienie konkretnych reakcji, które spełnią swoje zadanie i uspokoją dziecko.
Krok 1 Self Reg – Zauważenie stresu dziecka – odczytanie sygnałów
Stres może być obecny w kilku obszarach:
- biologicznym – hałas, nadwrażliwość na dotyk, niewłaściwa dieta, zbyt mała ilość snu, alergeny, zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura;
- emocjonalnym – silne, nowe, złożone emocje, uwikłanie w sytuację dorosłych (np. konflikt okołorozwodowy), szantaż emocjonalny;
- poznawczym – informacja, której dziecko nie rozumie, wrażenia sensoryczne, które trudno jest zrozumieć, informacja podana zbyt wolno lub zbyt szybko, używanie abstrakcyjnych pojęć, oczekiwanie koncentracji uwagi przekraczające możliwości rozwojowe dziecka;
- społecznym – konflikty, sytuacje, gdy dziecko jest ofiarą lub świadkiem przemocy, konflikty w grupie, kontrujące stanowisko innych osób do wypowiedzi dziecka;
- prospołecznym – konieczność radzenia sobie z silnymi emocjami innych ludzi, napięcie między postawieniem potrzeby innej osoby nad swoją własną, sytuacje niejednoznaczne moralnie, poczucie winy czy też poczucie krzywdy.
Zwykle wrażliwość na jedno źródło stresu potęguje wzrost przeżywania stresu w innych obszarach, tworząc trudną do pokonania spiralę zachowań.
KROK 2 Self Reg – Rozpoznanie co jest przyczyną przeżywania
Właściwa opieka to uważne przyglądanie się dziecku, rozumienie jego zachowań, rozpoznawanie stresujących sytuacji i szukanie rozwiązań, które wpłyną na dziecko uspokajająco.
Autor Self Reg sugeruję by zacząć analizę od najprostszego obszaru, czyli czynników biologicznych. Kolejne wymagają często rozmowy z dzieckiem, opiekunami w przedszkolu/szkole i wnikliwej obserwacji.
KROK 3 Self Reg – Zredukowanie stresorów
Po właściwej weryfikacji źródeł stresu, szukamy możliwości na ich zredukowanie. W przypadku czynników biologicznych wymaga to zmiany nawyków: większej ilości snu, ruchu właściwego odżywiania. Przy czynnikach emocjonalnych czy społecznych wg Self Reg to poszukiwanie konkretnych rozwiązań (rozmowy o emocjach, wzmocnienia poczucia wartości dziecka).
KROK 4 Self Reg – Wsparcie dziecka w budowaniu samoświadomości
Budowanie samoświadomości dziecka zaczyna się w rodzicu, zrozumieniu sytuacji i jego wspierającej reakcji. Konieczne jest, jak nazywają to badacze, przełączenie aktywności mózgu czyli przekształcenie nieliniowe. Polega ono na zmianie aktywności w środkowej korze przedczołowej. Aktywuje się podczas wewnętrznych monologów, kiedy jesteśmy świadomi tego, co dzieje się w nas i otoczeniu. Aby możliwe było to u dziecka, rodzic powinien te umiejętności modelować, nazywać, opisywać, dawać dziecku możliwość ich zrozumienia. Tak by po jakimś czasie zostało to włączone naturalnie w struktury wewnętrzne dziecka.
Próby ćwiczenia samoregulacji z dzieckiem wymagają spokoju rodzica, zapewnienia komfortu dziecku, pomocy w uświadomieniu związku między tym, co dzieje się z umysłem i ciałem dziecka. Rozmowy o emocjach są niezbędnym elementem tego etapu.
KROK 5. Pomoc dziecku w stworzeniu własnej strategii samoregulacji
To najtrudniejszy etap pracy. Rodzic poszukuje sposobów, które uspokajają jego dziecko. Autor wskazuje szczególnie na rozróżnienie między ciszą a wewnętrznym spokojem. Wskazuje, jak ważne jest budowanie tego wewnętrznego stanu spokoju u dziecka z regulacją emocjonalną rodzica.
Czy to jest możliwe?
Wypracowanie poszczególnych elementów metody Self Reg wymaga dużego zaangażowania rodzica, analizy kolejnych obszarów, cierpliwości i regulowania własnych emocji. Efektem tego wysiłku będą jednak rzadsze i krótsze napady złości oraz kształtowanie się inteligencji emocjonalnej dziecka, niezbędnej w jego dorosłym życiu.
Więcej informacji o metodzie znaleźć można w książce „Self Reg metoda samoregulacji” Shankera Stuarta. Serdecznie polecamy tą książkę profesjonalistom i rodzicom, zaś do wspólnego czytania z dzieckiem „Self Reg opowieści dla dzieci” Agnieszki Stążka Gawrysiak.
Opracowanie: Joanna Marszał-Kotas psycholog, psychoterapeutka